DIR Floortime

DIR/Floortime (ดีไออาร์/ฟลอร์ไทม์) คือ แนวทางการส่งเสริมพัฒนาการเด็กแบบองค์รวม ที่เน้นความสัมพันธ์และการเล่นเป็นหัวใจสำคัญ เพื่อช่วยให้เด็กมีพัฒนาการทางอารมณ์ สังคม และสติปัญญาที่แข็งแแรง เหมาะสำหรับเด็กทุกคน โดยเฉพาะอย่างยิ่งเด็กที่มีภาวะออทิซึม หรือมีความต้องการพิเศษอื่นๆ

ชื่อ DIR ย่อมาจาก 3 องค์ประกอบหลัก ได้แก่:

• D (Developmental): พัฒนาการที่เหมาะสมตามช่วงวัยและความสามารถเฉพาะบุคคลของเด็กแต่ละคน โดยแบ่งเป็น 6 ระดับขั้น ตั้งแต่การสร้างความสัมพันธ์ไปจนถึงการคิดเชิงเหตุผลที่ซับซ้อน
• I (Individual-Difference): ความแตกต่างเฉพาะบุคคล คือ การทำความเข้าใจและยอมรับในความแตกต่างของเด็กแต่ละคน เช่น ระบบประสาทการรับความรู้สึก (ชอบ/ไม่ชอบการสัมผัส เสียงดัง) รูปแบบการเรียนรู้ และพื้นฐานอารมณ์
• R (Relationship-Based): ความสัมพันธ์เป็นฐาน คือ การเชื่อว่าความสัมพันธ์ที่อบอุ่นและมั่นคงระหว่างเด็กกับผู้เลี้ยงดู เป็นกุญแจสำคัญที่สุดในการเรียนรู้และพัฒนาการในทุกๆ ด้าน

ส่วน Floortime (ฟลอร์ไทม์) คือ “ช่วงเวลาทอง” ที่พ่อแม่หรือผู้เลี้ยงดูจะลงไปนั่งเล่นกับเด็กบนพื้น โดยใช้หลักการของ DIR มาปรับใช้ในการเล่นอย่างเป็นธรรมชาติ เพื่อกระตุ้นให้เกิดการสื่อสาร การมีปฏิสัมพันธ์ และการเรียนรู้ตามความสนใจของเด็กเอง

เริ่มต้น DIR/Floortime อย่างไร?

การเริ่มต้นทำ Floortime ไม่ซับซ้อน แต่ต้องอาศัยความอดทน การสังเกต และการ “ตาม” เด็กเป็นหลัก โดยมีขั้นตอนง่ายๆ ดังนี้:

1. สังเกตและเข้าร่วม (Observe and Join): เริ่มจากการสังเกตว่าลูกกำลังสนใจอะไรอยู่ ไม่ว่าจะเป็นการจ้องมองพัดลม การเรียงรถของเล่น หรือการกระโดดไปมา แล้วจึงเข้าไปร่วมเล่นในสิ่งที่ลูกสนใจนั้น โดยไม่ขัดจังหวะหรือเปลี่ยนแปลงกิจกรรมของเขา
2. ตามความสนใจของลูก (Follow the Child’s Lead): ให้ลูกเป็นผู้นำในการเล่น พ่อแม่เป็นผู้ตามที่คอยตอบสนองและต่อยอดกิจกรรมนั้นๆ เช่น ถ้าลูกกำลังหมุนล้อรถ เราก็อาจจะหยิบรถอีกคันมาหมุนล้อข้างๆ เขา
3. เปิดวงจรการสื่อสาร (Open Circles of Communication): พยายามสร้างปฏิสัมพันธ์โต้ตอบไปมา (Serve and Return) ทำให้การเล่นคนเดียวกลายเป็นการเล่นสองคน ชวนให้ลูกมองหน้า สบตา หรือส่งเสียงโต้ตอบ เช่น เมื่อลูกผลักรถมาทางเรา เราก็ผลักกลับไปพร้อมกับทำเสียง “วู้ววว”
4. ขยายการเล่น (Extend and Expand): เมื่อมีปฏิสัมพันธ์กันแล้ว ให้ค่อยๆ เพิ่มความท้าทายหรือความซับซ้อนเข้าไปในกิจกรรมทีละน้อย เพื่อกระตุ้นให้ลูกเกิดการเรียนรู้และแก้ปัญหา เช่น แกล้งเอามือขวางทางรถของเล่นเบาๆ เพื่อดูว่าลูกจะทำอย่างไร จะพยายามดันมือเราออก หรือจะส่งเสียงขอทาง
5. ยอมรับและเข้าใจในอารมณ์: เปิดใจยอมรับอารมณ์ของลูก ไม่ว่าจะเป็นความสุข ความหงุดหงิด หรือความโกรธ และช่วยสะท้อนอารมณ์นั้นๆ ให้ลูกเข้าใจ เช่น “โอ๋…โกรธเหรอที่แม่เอามือขวาง”

สิ่งสำคัญที่สุดคือการสร้างบรรยากาศที่สนุกสนาน ผ่อนคลาย และเต็มไปด้วยความไว้วางใจ เพื่อให้เด็กรู้สึกปลอดภัยที่จะเป็นตัวของตัวเองและอยากมีปฏิสัมพันธ์กับเรา

5 ตัวอย่างกิจกรรม DIR/Floortime

สำหรับเด็กเล็ก (อายุ 1-4 ปี)

เด็กวัยนี้เน้นการสร้างความสัมพันธ์ การสื่อสารสองทางเบื้องต้น และการเรียนรู้ผ่านประสาทสัมผัส

1. กิจกรรม “อุโมงค์ผ้าห่มมหาสนุก”
   • วิธีเล่น: สังเกตว่าลูกกำลังคลานเล่นอยู่ พ่อแม่นำผ้าห่มมาทำเป็นอุโมงค์แล้วชวนลูกคลานลอดผ่าน โดยอาจจะทำเสียงตื่นเต้น “มาเร็วๆ ลอดอุโมงค์กัน” หรือพ่อแม่อาจจะไปรออยู่ที่ปลายอุโมงค์เพื่อเล่นจ๊ะเอ๋
   • เป้าหมาย: สร้างความสัมพันธ์ (D1-2), กระตุ้นการสื่อสารสองทาง (ลูกคลานมาหาเรา), ส่งเสริมการรับรู้ทางร่างกาย และการแก้ปัญหาเบื้องต้น (การเคลื่อนที่ผ่านอุโมงค์)
2. กิจกรรม “สงครามหมอน” (แบบเบาๆ)
   • วิธีเล่น: เมื่อเห็นลูกมีพลังงานเยอะ เริ่มจากพ่อแม่ใช้หมอนนุ่มๆ ดันตัวลูกเบาๆ แล้วรอดูการตอบสนอง เขาอาจจะหัวเราะและดันกลับ จากนั้นก็ผลัดกันดันไปมา ทำให้เกิดเป็นวงจรการโต้ตอบ
   • เป้าหมาย: เปิดวงจรการสื่อสาร (D3), เรียนรู้การใช้กำลังที่เหมาะสม, สร้างเสียงหัวเราะและความสนุกสนานร่วมกัน
3. กิจกรรม “บล็อกไม้หรรษา”
   • วิธีเล่น: หากลูกกำลังต่อบล็อกไม้ ให้เข้าไปนั่งข้างๆ และต่อเลียนแบบลูก หรือหยิบบล็อกไม้อีกชิ้นไปวางใกล้ๆ มือเขา หากลูกเริ่มสร้างเป็นหอคอย เราอาจจะแกล้งทำเป็นจะเอาบล็อกไปวางต่อ แต่ทำท่าวางไม่สำเร็จ ให้ลูกช่วย หรือแกล้งทำบล็อกล้มแล้วดูปฏิกิริยา
   • เป้าหมาย: ส่งเสริมการเล่นร่วมกัน, กระตุ้นการแก้ปัญหา (D4), สร้างปฏิสัมพันธ์แบบ “ทำ…แล้วรอ” (Pacing and waiting)
4. กิจกรรม “เทน้ำ สาดฟอง”
   • วิธีเล่น: ระหว่างอาบน้ำ ถ้าลูกชอบเล่นตักน้ำ ให้เราเอาภาชนะอีกอันไปรองรับน้ำที่ลูกเท หรือทำฟองสบู่แล้วเป่าไปหาลูก รอดูว่าเขาจะพยายามปัด เป่าตอบ หรือส่งเสียงอย่างไร
   • เป้าหมาย: สร้างประสบการณ์ผ่านประสาทสัมผัส (I), ส่งเสริมการสื่อสารโดยไม่ใช้คำพูด, สร้างความสุขในกิจวัตรประจำวัน
5. กิจกรรม “ไล่จับเงา”
   • วิธีเล่น: ในห้องที่มีแสงสลัว ใช้ไฟฉายส่องให้เกิดเงาบนผนัง เริ่มจากการขยับเงาตามการเคลื่อนไหวของลูก เมื่อลูกสนใจ เราอาจจะเริ่มเล่นไล่จับเงาของกันและกัน
   • เป้าหมาย: สร้างความสนใจร่วมกัน (Joint attention), กระตุ้นการสื่อสารด้วยท่าทาง, พัฒนาการรับรู้ทางสายตา

สำหรับเด็กโต (อายุ 5 ปีขึ้นไป)

เด็กวัยนี้สามารถเล่นในเชิงสัญลักษณ์ มีความคิดซับซ้อนและใช้เหตุผลได้มากขึ้น กิจกรรมจึงเน้นการเล่นสมมติ การวางแผน และการเข้าใจความรู้สึก

1. กิจกรรม “สร้างเมืองในฝัน”
   • วิธีเล่น: ใช้ตัวต่อเลโก้ บล็อกไม้ หรือแม้กระทั่งกล่องกระดาษ ชวนกันสร้างเป็นเมืองตามจินตนาการ โดยอาจจะเริ่มจากสิ่งที่ลูกสนใจ เช่น “ลูกอยากสร้างสถานีตำรวจเหรอ งั้นสถานีตำรวจต้องมีอะไรบ้างนะ” แล้วต่อยอดไปสู่การสร้างเรื่องราวในเมืองนั้นๆ
   • เป้าหมาย: พัฒนาการเล่นสมมติและจินตนาการ (D5), ส่งเสริมการคิดเชิงเหตุผลและการวางแผน (D6), เรียนรู้มุมมองของผู้อื่นผ่านตัวละคร
2. กิจกรรม “เปิดร้านอาหาร/คาเฟ่”
   • วิธีเล่น: นำของเล่นชุดเครื่องครัว หรืออุปกรณ์ในบ้านที่ไม่เป็นอันตราย มาเล่นบทบาทสมมติเป็นเจ้าของร้านกับลูกค้า ผลัดกันเป็นคนสั่งและคนทำอาหาร อาจจะสร้างสถานการณ์เพิ่มเติม เช่น “อุ๊ย! เกลือหมด ทำยังไงดี” เพื่อกระตุ้นให้ลูกคิดแก้ปัญหา
   • เป้าหมาย: ส่งเสริมทักษะสังคมและการสลับบทบาท, พัฒนาภาษาและการสื่อสารที่ซับซ้อน, ฝึกการแก้ปัญหาในสถานการณ์สมมติ
3. กิจกรรม “ผู้กำกับน้อย”
   • วิธีเล่น: ใช้ตุ๊กตาหรือฟิกเกอร์ที่ลูกชอบ ให้ลูกเป็นผู้กำกับและสร้างเรื่องราวของตัวเอง พ่อแม่เข้าไปรับบทเป็นตัวละครตัวหนึ่งในเรื่องนั้น โดยทำตาม “บท” ที่ลูกกำหนด และอาจจะถามคำถามเพื่อขยายเรื่องราว เช่น “แล้วเจ้าหญิงรู้สึกอย่างไรที่มังกรมาจับตัวไป”
   • เป้าหมาย: ส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์และการเล่าเรื่อง, พัฒนาความเข้าใจอารมณ์และความคิดของผู้อื่น (Theory of Mind), เพิ่มความสามารถในการเชื่อมโยงความคิดอย่างเป็นเหตุเป็นผล
4. กิจกรรม “นักสืบไขคดีปริศนา”
   • วิธีเล่น: พ่อแม่สร้างสถานการณ์ปริศนาขึ้นมาง่ายๆ เช่น “ขนมปังหายไปจากจาน ใครเอาไปนะ” แล้วทิ้งร่องรอยไว้ เช่น เศษขนมปังที่พื้น จากนั้นชวนลูกมาเป็นนักสืบช่วยกันตามหา “ผู้ร้าย” และไขคดี
   • เป้าหมาย: กระตุ้นการคิดวิเคราะห์และเชื่อมโยงเหตุผล (D6), ส่งเสริมการทำงานร่วมกันเป็นทีม, ทำให้การแก้ปัญหาเป็นเรื่องสนุก
5. กิจกรรม “บอร์ดเกมแปลงร่าง”
   • วิธีเล่น: เลือกบอร์ดเกมง่ายๆ ที่ลูกชอบ แต่แทนที่จะเล่นตามกฎเป๊ะๆ ลองให้ลูกคิดกฎใหม่ๆ ขึ้นมาเอง หรือเปลี่ยนแปลงกติกาบางอย่างระหว่างเล่น (โดยต้องตกลงกันก่อน)
   • เป้าหมาย: ส่งเสริมความยืดหยุ่นทางความคิด, พัฒนาทักษะการต่อรองและการประนีประนอม, เรียนรู้ที่จะทำตามกฎที่ตกลงกันร่วมกัน

หัวใจของ DIR/Floortime คือการมองเห็น “ตัวตน” ของเด็ก และใช้ความสัมพันธ์นำทางไปสู่การเรียนรู้และเติบโตอย่างมีความสุขในแบบของเขาเอง

ขอบคุณสำหรับการติดตามเว็บไซต์ของเรา www.ningfengpowerful.com

คุณสามารถติดตามเนื้อหาและกิจกรรมที่น่าสนใจอื่นๆได้อีกหลายช่องทางของเรา facebook.com/ningfengpowerful , facebook.com/FunFactory.cnx